Milli Eğitim Bakanlığı’nın “çocuk işçiliği değil bu bir ‘eğitim-öğrenim süreci’” olarak tanımladığı ve her geçen gün devam eden çocuk sayısının artışını gururla anlattığı Mesleki Eğitim Merkezleri (MESEM) çocukların emek sömürüsünün her boyutunu yaşadıkları, hatta iş cinayetlerine maruz bırakıldıkları yerlerdir.
Mesleki Eğitim Merkezleri; 9 Aralık 2016’de Resmi Gazete’de yayımlanan kararla ortaöğretim kademesinde kurulmuş merkezlerdir. Dört yıl eğitimin sürdüğü bu merkezlerde çocuklar haftada 1 gün okula 4 gün de bölümlerine uygun iş yerlerine giderek pratik yapmaktadır. Mesleki eğitim ilk seneden son seneye kadar devam etmektedir.
Yani çocuklar bu sistemde 13-14 yaş itibariyle haftada 4 gün çalıştırılmaya başlamaktadır.
Çocuklar çalıştıkları süre boyunca asgari ücretin yarısı ya da yüzde 30’u kadar bir ücret almaktadır. MEB bu ücretin yanı sıra çocukların sigortalanma giderini de işçilerin ödedikleri İşsizlik Sigortası’ndan karşılamaktadır. Böylece sistemi işverenler için oldukça çekici hale getirmekte, hatta çocukları MESEM’lere yönlendirmek için “Haftada 1 Gün Okul”, “Maaş ve Sigorta!”, “İş Garantisi!” sloganlarıyla kampanyalar düzenlemektedir.
MESEM’lerle ilgili dikkat çekici bir durum daha bulunmaktadır: Geçtiğimiz yıl yayımlanan bir yönetmelik ile “devamsızlıktan ya da başarısızlıktan kalan çocuklara” mesleki eğitim merkezlerine geçiş hakkı tanınmıştır. Böylece pek çok sebep ve hatta ihlal yüzünden devamsızlık ya da akademik başarısızlığa maruz bırakılan çocukların yaşadıkları ihlaller görmezden gelinmiş, doğrudan ucuz iş gücü olarak küçük yaştan itibaren çalıştırılmanın önünü açmıştır.
Ayrıca çocukların MESEM’lere devam ederken çalıştıkları işyerlerinde sendikalara üye olmaları, herhangi bir grev vb. işçi hakları eylemlerine katılmaları durumunda, işyerleri ile yapılan sözleşmeleri feshedilmektedir.
Tüm bunların yanı sıra MESEM’ler, çocukların iş kazalarında yaralandıkları ya da iş cinayetlerinde yaşamlarını kaybettikleri yerlerdir. 1 Eylül 2023 tarihinden itibaren en az beş çocuk MESEM’lere devam ederken çalıştırıldıkları işyerlerinde yaşamını kaybetmiş, bir çocuk ağır yaralanmıştır.
Arda, Ömer, Ulaş, Zekai… Bu çocuklar yalnızca basına yansıyanlar. Çocukların denetimsiz, güvensiz, uzun saatler patronları tarafından MEB kontrolünde “rahatlıkla” çalıştırılabildikleri ve bakanlık kampanyaları ile yönlendirildikleri MESEM’ler Türkiye çok uzun süredir çocuk işçiliğine karşı etkili mücadele etmekten vazgeçtiğinin bir kanıtı.
Yoksulluğun, gelecek kaygısının ve eğitimin gelecek kaygısını gidermeyişinin gittikçe arttığı bugünlerde en az 1 milyon 405 çocuğun MESEM’lerde denetimsiz, kontrolsüz, uzun saatler, -hatta zaman zaman okulun sigortaladığı iş yerinden başka işyerlerinde- düşük ücretlerle çalıştırılmalarını kabul etmiyoruz.
Bu durumun onların yaşam hakkı başta olmak üzere eğitim, sağlık, örgütlenme gibi pek çok hak ve özgürlüğünü ihlal ettiğini biliyoruz.
BM Çocuk Hakları Sözleşmesi ile ILO Sözleşmelerine taraf olan ve çocukları korumakla, onlara en iyi eğitim olanaklarını sunmakla yükümlü devleti, uluslararası insan hakları sözleşmelerine ve ulusal mevzuata uymaya çağırıyoruz.
Zekai Dikici (16 Yaş): Manisa Alaşehir Sümer Oral Mesleki Eğitim Merkezi Elektrik Tesisatları ve Pano Montörlüğü dalı 11. sınıf öğrencisi Zekai Dikici haftada bir okula, diğer günlerde ise elektrik tesisatında çalışmak üzere özel bir işyerine gidiyordu. 25 Eylül 2023 günü mesai saati 08.00-17.30 olmasına karşın saat 19.00 civarında çalıştığı inşaatın beşinci katından düşerek yaşamını kaybetti.
Ömer Çakar (17 Yaş) : Diyarbakır Şehit Abdulvahap Çokur Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi 10’uncu sınıf öğrencisi Ömer Çakar ise MESEM kapsamında sene başında bir klimacıda staja başladı. Ömer, 21 Aralık’ta klima tesisatını döşemek için götürüldüğü Oto Galericiler Sitesi’nde dengesini kaybederek zemine düştü, ağır yaralanarak yaşamını kaybetti.
Ömer Girgin (15 Yaş) : 30 Kasım 2023 günü Kocaeli’nde 5 gün önce işe başladığı bir boya atölyesinde sobayı yakmak için dökülen tinerin parlaması sonucu yaralanan 15 yaşındaki Ömer Girgin yaşamını yitirdi.
Ulaş Dumlu (17 Yaş) :Konya’da stajyer öğrenci, çalıştığı firma ile arıza gidermek amacıyla gittiği fabrikada elektrik direğinden arıtma havuzuna düşen Ulaş Dumlu hayatını kaybetti.
B.E. (15 Yaş): 29 Aralık 2023 günü inşaatta stajyer olarak çalışan 15 yaşındaki B.E., çalıştığı esnada dengesi kaybetmesi sonucunda zemin katta bulunan inşaat boşluğundan bir kat aşağı düşmesi sonucu ağır yaralandı.
Arda Tonbul ( 14): İstanbul’da Mesleki Eğitim Merkezi kapsamında haftanın bir günü okula giden 14 yaşındaki Arda Tonbul haftanın diğer dört gününde metal, demir ve çelik alanında faaliyet gösteren Karaağaç Mahallesi İstanbul Caddesi’ndeki Özkanlar Metal Demir Çelik Endüstrisi A.Ş.’de çalıştırılıyordu. Arda iş yerinde sac büküm makinesinde çalıştığı sırada kafasını sac büküm makinesine sıkıştırmıştı. Kafası sıkıştığı yerde 16 dakika boyunca kurtarılmayı bekledikten sonra hastaneye kaldırıldı ancak ne yazık ki Arda yaşamını kaybetti.